Piżmo – Zmysłowa Strona Ludzkiej Natury

Piżmo naturalne ma zapach mocny, ciężki, ciepły, słodkawy, przytłaczający, zmysłowy i nieco mdlący. Było ono składnikiem perfum wielu koronowanych głów, między innymi królowej Elżbiety I, Wiktorii, Marii Antoniny, Józefiny – ukochanej żony Napoleona. W wersji naturalnej jest substancją droższą od złota. Nic zresztą dziwnego – bardzo trudno pozyskać większą jego ilość.

Z czego robi się piżmo? Zwierzęca strona perfumerii

Jest ono wydzieliną, którą produkują męskie gruczoły zwierząt z rodziny piżmowcowatych, reprezentowanych przez gatunek Moschus moschiferus (piżmowiec, żyje w lasach Azji Północno-Wschodniej) i Moschus chrysogaster (z Himalajów). Za jego pomocą wabią one samice w okresie godowym. Ponoć im wyżej nad poziomem morza, tym lepsza jakość tej substancji.
Ludziom natomiast służy za istotny składnik kompozycji zapachowych oraz utrwalacz perfum. Jest to substancja popularna i cenna nie tylko poprzez swoje oddziaływanie na zmysł zapachu, lecz również przez niską dostępność (zyskała elitarny status).

Rabunkowa gospodarka ludzka doprowadziła do przerzedzenia populacji piżmowcowatych, więc obecnie znajdują się one pod ochroną. Często bowiem zabijano przez pomyłkę samice, które dla kłusowników były bezwartościowe (nie wydzielały cennego aromatu).

Obecnie zwierzęta te są hodowane dla futer, mięsa i właśnie piżma (zwłaszcza w Chinach i Indiach). Aby go uzyskać, można operacyjnie usunąć cały gruczoł z ciała samca, choć przeważnie wycina się go po śmierci zwierzęcia. Ilość substancji otrzymanej od jednego osobnika nie przekracza 30 g. Następnym krokiem do uzyskania piżma jest wysuszenie, a następnie macerowanie gruczołu w alkoholu.

To powoduje uwolnienie pięknego zapachu. Jego postać stałą lub ciekłą uzyskuje się poprzez ekstrakcję. Dojrzewanie produktu trwa kilka miesięcy. Jest on wykorzystywany w toku produkcji kosmetyków, perfum, a także w medycynie.Za charakterystyczną woń piżma odpowiadają przede wszystkim: muskon, egzaltolid, muskol, muskopirydyna, pochodne androstanu i inne. Podobny aromat wytwarzają gruczoły innych zwierząt, na przykład kaczki piżmowej, szczura piżmowego (piżmaka), woła piżmowego czy skunksa. Nie mają one jednak takiego znaczenia, jak w przypadku woni zwierząt z rodziny Moschus.

W ramach ciekawostki, warto wspomnieć, też o innym źródle zapachu zbliżonym do piżma. Kot cywetowy wytwarza żółtobrązową substancję o bardzo intensywnym zapachu, którą nazywamy cywetonem, która jest bardzo podobna w strukturze chemicznej i zapachu do muskonu. Jednak pozyskiwanie tej cennej cząsteczki w hodowli cywet jest, delikatnie mówiąc etycznie wątpliwe, podobnie zresztą jak ubój jeleni, czy bobrów dla kastoreum.

W trosce o zwierzęta, czyli szukanie zamienników piżma

Zapotrzebowanie na zapachy piżmowe nie słabnie – jest ono nie tylko bazą lub dodatkiem kompozycji zapachowych, ale również utrwalaczem dla nich. Odkryto, że podobną woń można otrzymać z roślin, przykładowo z kroplika piżmowego , który był często stosowany jako substytut piżma zwierzęcego w perfumach, z nasion piżmiana właściwego występującego w stanie dzikim w tropikach Azji, a także rodzimego korzenia arcydzięgla, który zapach piżmowy zawdzięcza egzaltolidowi i laktonowi, uwalnianych podczas destylacji.

Obecnie szuka się idealnego zamiennika dla naturalnego piżma. Naukowcy mają już pewne sukcesy w tej dziedzinie – Syntetyczna wersja piżma określana jest często białym piżmem (ang. white musk). Sztucznie pozyskano już muskon i egzaltolid (związki makrocykliczne), które nie są toksyczne. Niestety ich wytwarzanie jest w dalszym ciągu kosztowne. Otrzymano też tanie piżma ketonowe, ksylenowe i pseudokumenowe (nitrocykliczne) oraz fantolid (pochodna indanu). Pachną one odpowiednio, lecz w różnych krajach uznaje się je za szkodliwe dla środowiska, ponieważ nie ulegają biodegradacji. Pozostaje więc czekać na dalsze badania.

Zapach Piżma w domowej perfumerii

Piżmo białe, które jest w sprzedaży, może stać się podstawą, składnikiem i utrwalaczem dla własnych perfum. W kompozycjach wieczorowych, zmysłowych świetnie łączy się z orientalnymi zapachami podgrupy korzennej (cynamon, gałka muszkatołowa i inne) lub balsamicznej (drzewo sandałowe, cedrowe, bursztyn) oraz odrobiną nuty cytrusowej (mandarynka, pomarańcza, grejpfrut, limonka i tym podobne) lub kwiatowej (między innymi bez, fiolek, frezja, irys, konwalia, róża, ylang-ylang). W perfumach do codziennego użytku warto dodać do niego wyraziste elementy paprociowe (przykładowo mech, lawenda, trawa cytrynowa) dla panów lub cytrusowe dla pań.

Poniżej kilka inspiracji do kompozycji perfum:

Zapach piżma w towarzystwie innych aromatów świetnie odnajduje się w różnych olejach do masażu. W zależności od proporcji składników, rozpali zmysły albo doda energii. Mieszankę zapachową warto też rozprowadzić po pokoju za pomocą spryskiwacza bądź kominka do aromaterapii lub dyfuzora nebulizującego. Aromatem piżma możemy również wzbogacić nasze domowe kosmetyki DIY jak: mydła, balsamy do ciała, oliwki nawilżające, kremy, a także uszlachetniać woń gotowych produktów. Ciekawie sprawdzi się ponadto jako aromat do wytwarzanych własnoręcznie świeczek. Będą one nie tylko pięknie wyglądać, ale i oszałamiająco pachnieć.

Zapach Musk to pożądany element w domowej perfumerii, doskonale sprawdzi się jako baza i utrwalacz zapachu. Możemy pobawić się w komponowanie wszelkich typów pachnideł: olejków do masażu i aromaterapii, mydeł, świeczek czy perfum – a nuż odkryjemy w sobie świetny gust i stworzymy mieszankę, która przyćmi produkty sygnowane markami Hugo Boss, Chanel, Calvin Klein czy Lacoste.

„Bibliografia:

1. Piżmowiec Moschus moschiferus w opracowaniu przyrodników dawnej Rzeczypospolitej. Przegląd Zoologiczny.

Artykuł pierwotnie opublikowany w 08/03/2015 roku. Zaktualizowany w 29/03/2024 roku, aby odzwierciedlić obecny stan wiedzy.