Historia Perfum: Jak zapachy kształtowały kulturę i społeczeństwa na przestrzeni wieków

Historia perfum to wielowiekowa opowieść o aromatach i rytuałach, które od starożytnych cywilizacji po dzisiejsze pracownie perfumeryjne kształtowały nasze postrzeganie zapachu.

Skąd wzięły się perfumy?

Nazwa „perfumy” pochodzi od francuskiego „per fumée„, co tłumaczy się jako „przez dym”. W języku łacińskim było podobne wyrażenie („per fumare”), lecz uwielbiający pachnidła i kadzidła starożytni Rzymianie nie stosowali go w odniesieniu do perfum.

Pachnideł używa się od wieków, jeśli nie tysiącleci. Znali je mieszkańcy starożytnej Mezopotamii, Egiptu, Persji, Indii, a potem również antycznej Grecji i Rzymu. Początkowo wykorzystywano głównie olejowe ekstrakty z wonnych kwiatów, ziół, korzeni, ziaren i żywic. Zwyczaj ten opisywał m.in. Pliniusz Starszy na początku naszej ery. Bodajże najstarszy zachowany traktat opisujący receptury na perfumy został napisany w IX w. przez arabskiego mistrza Alkindusa (Al-Kindiego). Arabowie skonstruowali też koronę – ramę z planszą nasmarowaną łojem, na której rozsypywało się świeże kwiaty, a te więdnąc, oddawały zapach.

Historia perfum na przestrzeni wieków

Starożytne perfumy w Mezopotamii i Egipcie

W Mezopotamii i Egipcie perfumy były nie tylko luksusem, ale i częścią obrzędów religijnych. Używano ich w rytuałach oraz podczas balsamowania ciał. Egipcjanie stworzyli pierwsze znane nam flakony do przechowywania pachnideł. To właśnie w tych starożytnych cywilizacjach rozpoczęła się historia perfum, stopniowo rozprzestrzeniając się i ewoluując w innych zakątkach świata.

Rozwój perfumiarstwa w Europie

W Europie Zachodniej ojczyzną perfumiarstwa nie była Francja, jak można by przypuszczać, lecz ziemia włoska. Pierwsze pachnidła produkowali mnisi z klasztoru Santa Maria Novella we Florencji już w XIII w. Natomiast zwyczaj przechowywania perfum w pięknych, szklanych buteleczkach pochodzi z Wenecji.

Tak kontynuowana historia perfum nabrała rozpędu w XIV w. gdy zaczęto rozpuszczać nuty zapachowe w alkoholu, co zapoczątkowało nowożytne perfumiarstwo. W Anglii rozpowszechniły się w XVI w., w czasach Elżbiety I, za sprawą zwyczaju perfumowania rękawiczek. W tym samym czasie perfumy stały się modne również we Francji. Uważa się, że modę tę wprowadziła Katarzyna Medycejska, która sprowadziła z Włoch alchemika i farmaceutę, który zajmował się również tworzeniem perfum. Francja stała się stolicą perfumiarstwa dopiero w XVIII w. Od XVIII w. Od tego momentu historia perfum zaczęła obejmować nie tylko Europę, ale i inne kontynenty, na przykład Japonię, gdzie zwyczaj perfumowania ciała był powszechny wśród zamożnych mieszkańców. Jednakże początek produkcji masowej perfum na świecie przypada dopiero na pierwszą dekadę XX w.

W kulturze znaczenie perfum było różnorakie. Stosowano je, by otoczyć się miłą wonią, uspokoić nerwy, zaznaczyć swój status społeczny i bogactwo (zagraniczne wonności były potwornie drogie), lecz również aby przykryć nieładny zapach niemytych ciał (zwyczaj popularny szczególnie w dawnej Francji, stąd ironiczne nazywanie tego zabiegu „francuskim prysznicem„). Z kolei nazwa „woda toaletowa” pochodzi od zwyczaju przemywania ciała pachnącym roztworem alkoholowym w celu oczyszczenia go z brudu (kąpiel uznawano za niezwykle szkodliwą dla zdrowia). Jeśli interesuje Cię, skąd wzięły się podstawy higieny i oczyszczania ciała, zajrzyj do mojego artykułu poświęconego historia mydła.

Nie bez znaczenia dla rozwoju perfumiarstwa było również wykorzystywanie pachnideł w celu rozpalenia zmysłów i wzbudzenia erotycznego zainteresowania swoją osobą. Co więcej, badania pokazują, że ludzie po użyciu perfum czują się pewniejsi siebie i bardziej atrakcyjni, dzięki czemu wielowiekowa historia perfum wpływa na nasze życie także dziś.

Więc nawet jeśli obiekt atencji jest niewrażliwy na intrygującą woń, która nas otacza, nasze przekonanie o własnej atrakcyjności z pewnością przyniesie pozytywne skutki.

Historia Perfum od starożytnych rytuałów do nowoczesnych zapachów

Aby w pełni zrozumieć, jak bogata i wielowymiarowa jest historia perfum, warto zatrzymać się przy wyjątkowych przykładach zapachów, które towarzyszyły ludzkości na różnych etapach rozwoju cywilizacji. Przyjrzyjmy się więc kilku ikonicznym kompozycjom, aby przekonać się, w jaki sposób historia perfum od starożytnych obrzędów po czasy współczesne kształtowała nasze wyobrażenie o luksusie i pięknie.

• 2000 lat p.n.e.
• „Perfumy z Pyrgos – w 2005 r. archeolodzy odnaleźli ślady najstarszych na świecie perfum, datowanych na 2000 lat p.n.e.”
• 336-323 p.n.e.
• „Perfumy Aleksandra Wielkiego (panowanie 336-323 p.n.e.) – legenda głosi, że władca chciał, by w pomieszczeniu, w którym przebywa, wyczuwalny był tylko zapach jego ciała, zatem stosował intensywnie pachnące wonności.”
• Ok. X–XI w.
• Rozwój technik destylacji w świecie arabskim (m.in. przypisywany Awicennie), pozwalający na pozyskiwanie bardziej skoncentrowanych i trwałych olejków eterycznych, stanowi kluczowy etap w udoskonalaniu metod tworzenia perfum.
• 1320-1342
• „Woda Węgierska Elżbiety Łokietkówny (panowanie 1320-1342), królowej Węgier i matki Ludwika Węgierskiego, to perfumy na bazie rozmarynu i tymianku, rozcieńczone w wysokiej jakości spirytusie, sprowadzanym z Konstantynopola. Nosi też miano Larendogry. Historycy nie mają jednak pewności, czy substancja ta stosowana była w charakterze pachnidła, soli trzeźwiących, odświeżającej wody do ciała czy toniku do twarzy.”
• Ok. 1580 r.
• „Perfumy Katarzyny Medycejskiej (ok. 1580 r.) – królowa francuska sprowadziła dla siebie perfumiarza z Włoch. Ponoć jego laboratorium łączyło się z rezydencją królewską za pomocą tajnych przejść, by nikt nie mógł poznać i wykraść stworzonych dla niej wonności.”
• XVII–XVIII w.
• Rozkwit perfumiarstwa w Grasse, we Francji, gdzie dzięki sprzyjającemu klimatowi i bogactwu surowców roślinnych (m.in. jaśmin, róża, tuberoza) powstały pierwsze, wyspecjalizowane warsztaty perfumiarskie. To właśnie z Grasse wywodzi się wiele technik i tradycji, które uczyniły Francję wiodącą potęgą w branży perfumeryjnej.

• Ok. 1709 r.
• „Aqua Admirabili (ok. 1709 r.) to pierwsza woda kolońska. Została stworzona w Niemczech przez pochodzącego z Włoch fryzjera, Giovanniego Paolo Farinę. Jego fabryka mieściła się w Kolonii, stąd nazwa Eau de Cologne.”
• XIX w.
• Powstają pierwsze europejskie domy perfumiarskie (m.in. Guerlain 1828, Caron 1904, Coty 1904), które nadają perfumiarstwu profesjonalny, artystyczny i komercyjny charakter.
• Koniec XIX – początek XX w.
• Wprowadzenie syntetycznych aromatów umożliwia tworzenie nowych kompozycji niedostępnych wcześniej z naturalnych surowców i sprawia, że perfumy stają się bardziej różnorodne i przystępne.
• Początek XX w.
• Narodziny perfum „nowoczesnych”: rozwój laboratoriów i stosowanie zarówno naturalnych, jak i syntetycznych składników prowadzi do powstawania złożonych kompozycji zapachowych, odcinających się od tradycyjnych, prostych formuł.
• 1922 r.
• „Chanel N° 5 (1921 r.) – perfumy zaprojektowane dla Coco Chanel przez Ernesta Beaux. Wieść głosi, że kreator pokazał jej 5 próbek, a ta wybrała ostatnią, ponieważ 5 była jej ulubioną cyfrą. Pierwsze 100 buteleczek Coco rozdała w prezencie swoim najwierniejszym klientom. Perfumy te cieszą się popularnością do dziś, a ich największą miłośniczką była Marilyn Monroe. Chanel N° 5 rozpropagowały też zwyczaj dodawania aldehydów do składu perfum.”
• Połowa XX w.
• Globalizacja i marketing perfum: intensywny rozwój komunikacji, reklamy oraz wykorzystanie znanych postaci (gwiazd kina, muzyki) do promowania zapachów, sprawiają, że perfumy zyskują światowy zasięg i stają się symbolem luksusu oraz prestiżu.
• Koniec XX – XXI w.
• Era perfum niszowych: pojawienie się marek stawiających na rzadkie składniki, artyzm i indywidualizm. Zapachy tworzone w limitowanych edycjach odpowiadają na potrzebę unikatowych wrażeń zapachowych i powrotu do rzemieślniczych korzeni perfumiarstwa. Współcześnie coraz więcej pasjonatów zwraca się w stronę perfum DIY, bazujących na wyselekcjonowanych składnikach roślinnych. Szczególne znaczenie mają tu Naturalne Olejki Eteryczne z Certyfikatem, gwarantujące najwyższą jakość i pochodzenie surowca. Właśnie dzięki nim domowi twórcy zapachów mogą eksperymentować i tworzyć własne, unikalne kompozycje, doceniając naturalną czystość i bogactwo aromatów. Nic dziwnego, że coraz częściej pojawia się pytanie: „Gdzie kupić prawdziwe olejki eteryczne?” Odpowiedzią są specjalistyczne sklepy oferujące szeroki asortyment certyfikowanych olejków, umożliwiających pełną kontrolę nad procesem kreacji zapachowych kompozycji.

Dla osób pragnących pogłębić wiedzę na temat historii perfum odsyłamy do źródeł z poniższej bibliografii, która oferuje obszerne archiwa oraz materiały na temat perfumiarstwa w różnych epokach i kulturach.

Bibligrafia:

1. Osmothèque – International Perfume Archive (Francja)
   https://www.osmotheque.fr/en/
   Jest to jedyna na świecie instytucja zajmująca się konserwacją i archiwizacją historycznych perfum. Strona udostępnia informacje o dawnych recepturach, historii konkretnych zapachów i sylwetkach perfumiarzy.
2. Musée International de la Parfumerie w Grasse (Francja)
   https://www.museesdegrasse.com
   Grasse to światowa stolica perfum. Oficjalna strona międzynarodowego muzeum perfumerii oferuje materiały dotyczące rozwoju branży, znaczenia surowców roślinnych oraz dokumentacji historycznych procesów produkcji perfum.
3. The Perfume Society (Wielka Brytania)
   https://perfumesociety.org/
   Organizacja skupiająca miłośników i znawców perfum. Na stronie znajdziemy artykuły o kompozycjach zapachowych, ich historycznym znaczeniu, ewolucji perfumiarstwa oraz sylwetkach perfumiarzy.
4. The Fragrance Foundation (USA)
   https://www.fragrance.org/
   Międzynarodowa organizacja zrzeszająca marki i ekspertów z branży perfumeryjnej. Wśród zasobów znajdują się informacje o ewolucji przemysłu perfumeryjnego, trendach historycznych i rosnącej roli składników naturalnych oraz syntetycznych.