Czy jesteście gotowi odkryć sekret zdrowia i długowieczności starożytnych Inków? Wprowadzam was w świat Sacha Inchi – niezwykłej superżywności o nazwie „orzech Inka”, która kryje w sobie bogactwo składników odżywczych, zapisane w kartach historii już ponad 5000 lat temu. Poznajcie tę wszechstronną roślinę, której nasiona są skarbnicą Omega-3, Omega-6 oraz niezliczonych korzyści zdrowotnych.


Historia i Korzenie Sacha Inchi (Plukenetia Volubilis)

Rola Sacha Inchi w kulturach przedinkaskich i inkaskich.

Sacha Inchi, znana również jako 'Inca Peanut’, to starożytne superfood z Amazonii z ponad 3000-letnią historią wykorzystania przez rdzenną ludność. Naukowe odkrycia, w tym artefakty, podkreślają jej rolę w odżywianiu i medycynie przedinkaskiej. Ta roślina jest nie tylko częścią dziedzictwa kulturowego, ale także skarbnicą kwasów omega-3, omega-6, białek i antyoksydantów. [1,2] Odkrycia historyczne świadczą o ważnej roli, jaką Sacha Inchi odgrywała w dietach i praktykach medycznych starożytnych cywilizacji Ameryki Południowej.

Mapa Tahuantinsuyu, czyli Państwa Inków, wskazująca obszary Antisuyo, Chinchaysuyo, Contisuyo i Collasuyo, z miejscem pochodzenia oleju Sacha Inchi, znanego również jako Plukenetia Volubilis Linnaeu, w regionie Peru. N mapce motyw rośliny jak i artefakt naczynia glinianego z motywem Plukenetia Volubilis datowany na wiek 3000 do 5000 tyś lat.
Rys.1. Historyczna mapa Tahuantinsuyu –
Państwa Inków z artefaktem ceramiki
Chimú – z motywem roślinnym sacha inchi
datowanym na 3000-5000 lat.

Znane z odżywczych właściwości korzenie macy oraz chicha, tradycyjny napój produkowany z wyjątkowego gatunku kukurydzy, wraz z cenionym przez specjalistów od superżywności olejem Sacha Inchi (Plukenetia Volubilis), tworzyły fundament diety mieszkańców Tahuantinsuyu – rozległego państwa Inków, rozciągającego się na obszary dzisiejszego Peru, Ekwadoru oraz części Boliwii, Chile, Kolumbii i Argentyny. Te tradycyjne produkty, obfitujące w niezbędne składniki odżywcze, odgrywały kluczową rolę w zachowaniu zdrowia i witalności w imperium, które rozkwitało w trudnych warunkach górskich Andów.

Inkowie i Sacha Inchi: Dziedzictwo zdrowotne i kulinarna tradycja

Inkowie, eksperci w dziedzinie rolnictwa i adaptacji do zmiennych warunków środowiskowych, doceniali Sacha Inchi za jej bogactwo odżywcze oraz szerokie spektrum korzyści zdrowotnych. Olej uzyskiwany z nasion tej rośliny był kluczowym elementem nie tylko w inkaskiej kuchni, ale również w tradycyjnej medycynie, co świadczy o jej wszechstronności i znaczeniu w kulturze Inków.

Odkrywanie na nowo Sacha Inchi

Najnowsze badania naukowe ponownie zapalają zainteresowanie Sacha Inchi, podkreślając jej wyjątkowe zalety, w tym obfitość kwasów omega-3, omega-6, białka i antyoksydantów. Rosnące zainteresowanie naturalnymi produktami pozwala nam na nowo docenić Sacha Inchi nie tylko jako wyjątkowe źródło pożywienia i surowiec kosmetyczny, ale również jako bezcenny skarb kulturowy i historyczny Ameryki Południowej.

Pochodzenie nazwy Sacha Inchi i jej znaczenie

Sacha Inchi, znana również w języku keczua jako „sacha inchik” lub „sacha inchic„, jest powszechnie używana dla określenia rośliny Plukenetia Volubilis. Termin „sacha” w keczua oznacza „góra”, „fałszywy” lub „dziki”, podczas gdy „inchi” tłumaczy się jako „orzeszek ziemny”, co razem może być interpretowane jako „dziki orzech„. Ta nazwa odzwierciedla nie tylko naturalne środowisko rośliny, ale także jej wyjątkowe cechy.

Inne, mniej znane nazwy Plukenetia Volubilis, takie jak: sacha yachi, sacha yuchi, sampannankii, suwaa, correa, amauebe, amui-o, czy maní de arbol (używane przez plemiona tubylcze Amazonii), podkreślają orzechową konsystencję nasion rośliny. [2] Każda z tych nazw, odzwierciedlająca różnorodność kulturową regionu Amazonii, wskazuje na bogatą historię i znaczenie Sacha Inchi w tradycyjnych społecznościach.

Botanika Rośliny Sacha Inchi

Taksonomia i Charakterystyka Rośliny (Plukenetia volubilis L.)

Sacha Inchi, sklasyfikowana przez Carla Linneusza w 1753 roku, jest wiecznie zieloną rośliną pnącą należącą do rodziny Euforbiowatych. Ta rodzina obejmuje ponad 300 rodzajów i około 7500 gatunków.

Charakteryzuje się dużymi, sercowatymi liśćmi i małymi zielonymi kwiatami, zdolnymi do rozwoju zarówno w formie męskiej, jak i żeńskiej. Pnącza mogą osiągać długość do 2 metrów, a ich owocami są kilkucentymetrowe, owocnie nasienne, które dojrzewając, brązowieją i wysychają, odsłaniając nasiona o średnicy 1,5 do 2 centymetrów. Nasiona Sacha Inchi są niezwykle wartościowe ze względu na bogactwo kwasów tłuszczowych omega-3, omega-6 : są lekko wypukłe w środku, spłaszczone na krawędziach i składają się w 33 do 35% z łupiny oraz 65 do 67% z orzecha.b

Infografika przedstawiająca etapy rozwoju rośliny Sacha Inchi (Plukenetia volubilis L.), od kwiatów do dojrzałych nasion. 1: Zielone liście i kwiatostany Sacha Inchi. 2: Rośliny Sacha Inchi uprawiane w polu. 3: Pąki kwiatowe z owocniami Sacha Inchi. 4: Zamknięty zielony owoc Sacha Inchi. 5: Otwarty owoc Sacha Inchi z widocznymi nasionami. 6: Suche, brązowe nasiona Sacha Inchi skupione. Edukacyjny obrazek botaniczny z dokładnymi oznaczeniami faz wzrostu, ważny dla nauki o roślinach i rolnictwa zrównoważonego.
Rys.2 Sacha Inchi Plukenetia volubilis; (1): Kwiatostany; kwiaty trwałe i kwiat słupkowy z rozwijającymi się owocami) (2): Średnio na 60 kwiatów męskich przypada 1-2 kwiaty żeńskie (3,4): koszyczki nasienne z sercowatymi liśćmi (5): dojrzały, zaschnięty owoc sacha inchi (6): dojrzałe nasiona, orzeszki sacha inchi z łupiną
Nasiona Sacha Inchi trzymane w dłoniach plantatora z widokiem na wzgórza uprawne Plukenetia Volubilis
Rys.3 Pola uprawne Sacha Inchi (Plukenetia volubilis) © Gihan Tubbeh

Uprawa Sacha Inchi

Adaptacja Sacha Inchi: Od Dżungli do Globalnych Upraw

Sacha Inchi, pierwotnie dziko rosnąca w dżunglach i na wysoko położonych terenach do 1700 m n.p.m., została z powodzeniem zaadaptowana do uprawy w wielu krajach Ameryki Południowej. Ta wszechstronna roślina może prosperować w temperaturach od 10 do 37 °C, chociaż ekstremalne warunki mogą być dla niej stresujące. Typowym siedliskiem dla Plukenetia volubiliswilgotne lub podmokłe lasy nizinne.

Optymalne Warunki i Techniki Uprawy

Sacha Inchi wykazuje zdolność do adaptacji na różnych wysokościach, preferując gleby kwaśne z umiarkowanym nasyceniem glinem. Charakteryzuje się szybkim tempem plonowania, z pierwszymi zbiorami możliwymi już między 5 a 12 miesiącem po posadzeniu, przy cyklu produkcyjnym trwającym od 2 do 12 lat. Do prawidłowego wzrostu wymaga wsparcia w postaci palików, najlepiej rozwijając się na glebach gliniastych lub piaszczysto-gliniastych, które nie są narażone na zalewanie.

Produkcja na Świecie

Aktualnie Sacha Inchi jest uprawiana w około 20 krajach, z Peru jako liderem produkcji, dostarczającym rocznie około 1200 ton nasion. Uprawy te stanowią ważne źródło dochodu dla lokalnej ludności. Oprócz Peru, Plukenetia volubilis znajduje swoje miejsce także w Kolumbii, Brazylii, Ekwadorze, Boliwii, Nikaragui, Gwatemali, Kostaryce, Meksyku, Kubie oraz w zachodniej części dorzecza Amazonki w Surinamie. Ostatnio, zainteresowanie uprawą Sacha Inchi rozprzestrzeniło się także na Azję, zwłaszcza do Chin, Kambodży, Tajlandii i Laosu, co świadczy o globalnym uznaniu jej wartości.

Pracownica rolna nawadniająca młode sadzonki Sacha Inchi w tropikalnej szkółce roślin na Tajwanie pod ochronnym zadaszeniem z siatki w słoneczny dzień, z widocznymi roślinami w tle
Rys.4 Rośliny Sacha Inchi rozmnażane przez sadzonki dojrzewają wcześniej i zaczynają zbierać plony po 5 miesiącach po siewie.

Wytwarzanie Oleju z Nasion Sacha Inchi

do wyprodukowania 1 kg oleju potrzeba średnio 6 kg nasion.

Olej Sacha Inchi, ceniony za swoje wyjątkowe właściwości odżywcze, jest pozyskiwany z wyselekcjonowanych, surowych nasion metodą tłoczenia na zimno. Ta delikatna metoda ekstrakcji, wykorzystująca zarówno prasę ręczną, jak i mechaniczną, bez stosowania ciepła czy rozpuszczalników chemicznych, pozwala zachować pełnię wartości odżywczych oleju. Kolejnym etapem jest filtracja, mająca na celu usunięcie wszelkich zanieczyszczeń i uzyskanie czystego, nierafinowanego produktu końcowego. Jego charakterystyczne cechy to jasna barwa i przyjemny, orzechowy smak.

Proces selekcji orzechów Sacha Inchi w fabryce z pracownikami w białych fartuchach i maskach na tle, ręka zbliża surowe orzechy do kamery, produkcja oleju z Sacha Inchi, kontrola jakości żywności.
Rys.5 Orzeszki do produkcji oleju Sacha Inchi © Martín Pauca

Korzyści odżywcze i zdrowotne Sacha Inchi

Optymalna Proporcja Omega-3 do Omega-6: „Inca Omega Oil”

Olej Sacha Inchi, nazywany również „Inca Omega Oil”, wyróżnia się wyjątkowo wysoką zawartością tłuszczów nienasyconych, osiągając poziom około 93%. Przewyższa to większość olejów roślinnych i rybnych, które zazwyczaj oferują od 65% do 77% tłuszczów nienasyconych. Jego profil tłuszczowy obejmuje około 85% tłuszczów wielonienasyconych, z czego około 35,2–50,8% stanowi Omega-3 (kwas α-linolenowy) i około 33,4–41,0% Omega-6 (kwas linolowy). Olej ten oferuje idealną proporcję Omega-6 do Omega-3 na poziomie 1:1,4, co jest uważane za optymalne dla zdrowia ludzkiego. [3,4,7]

28 lutego 2014 roku olej Sacha Inchi został uznany przez Unię Europejską za nową żywność, i znalazł się w tej samej kategorii żywności i zastosowania co olej lniany.

Pod względem zawartości z olejem Sacha Inchi może się więc równać jedynie olej lniany, ale na korzyść oleju Inków przemawia to, że ma znacznie dłuższą przydatność do spożycia (do 24 miesięcy). Badania wykazują, że ten peruwiański specyfik obniża zawartość złego cholesterolu, zapobiega powstaniu miażdżycy, reguluje ciśnienie krwi, wspomaga działanie mózgu i pamięć (dlatego tak ważny jest w diecie ciężarnych kobiet, dzieci i osób starszych), a także obniża ryzyko wystąpienia nowotworów dzięki świetnej proporcji kwasu omega 3 w stosunku do omega 6. [5] Do otrzymania efektów wystarczy łyżka dziennie.

Organiczny olej z orzechów Sacha Inchi nalewany do białej miseczki obok ceramicznej misy z surowymi orzechami Sacha Inchi i zamkniętego słoika z etykietą informacyjną na drewnianym stole, bogate źródło kwasów Omega-3, 6, 9.
Rys.6 Bogate w Omega 3 orzechy i olej
Sacha Inchi © Martín Pauca

Niezrównana Przyswajalność i Wartości Odżywcze

Olej Sacha Inchi wyróżnia się jako jeden z najbardziej przyswajalnych olejów roślinnych dostępnych na rynku, bogaty w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Te kluczowe składniki, działając jako prekursory dla kwasów DHA i EPA — znanych z występowania w tłustych rybach — są łatwo przekształcane przez organizm ludzki, wspierając zdrowie mózgu i serca. [6]

Naturalna Konserwacja Dzięki Witaminie E i Przeciwutleniaczom

Wyjątkowo wysoka zawartość witaminy E i naturalnych przeciwutleniaczy sprawia, że olej Sacha Inchi jest stabilny bez potrzeby przechowywania go w lodówce. Te antyoksydacyjne właściwości nie tylko przedłużają trwałość oleju, ale także chronią komórki przed stresem oksydacyjnym.

Kompleksowe Korzyści Zdrowotne Sacha Inchi

  • Jest naturalnym przeciwutleniaczem.
  • Wzmacnia układ odpornościowy.
  • Przyczynia się do regulacji ciśnienia krwi.
  • Może opóźniać przybycie glukozy do krwi, jeśli jest spożywana razem ze źródłami węglowodanów.
  • Ma działanie ochronne przed rozwojem niektórych typów nowotworów.
  • Pomaga obniżyć poziom cholesterolu.

Olej Sacha Inchi vs Inne Oleje: Tabela Porównawcza

Poziomy wykres paskowy przedstawiający zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, jednonienasyconych kwasów omega-9, 
wielonienasyconych kwasów omega-3 i omega-6 w różnych rodzajach olejów, w tym oleju Sacha Inchi, oleju rzepakowym, 
oleju lnianym i oleju słonecznikowym. Kolory pasków reprezentują poszczególne rodzaje tłuszczów: czerwony dla nasyconych, 
złoty dla omega-9, pomarańczowy dla omega-3 i niebieski dla omega-6. Wykres podkreśla olej Sacha Inchi jako bogate źródło kwasów omega-3, 
co czyni go wyjątkowym wśród innych olejów roślinnych.
Rys.7 Analiza zawartości tłuszczów w wybranych olejach roślinnych ujawnia kluczowe różnice w profilach kwasów tłuszczowych. Olej Sacha Inchi wyróżnia się nie tylko wysoką zawartością omega-3, ale również optymalną proporcją omega-3 do omega-6, co jest rzadkością w świecie roślinnych źródeł tłuszczu. Jest to ważne, gdyż w naszej diecie spożywamy średnio 15x więcej Omega 6 niż Omega 3. Idealne proporcje, znacznie przewyższające inne popularne oleje takie jak rzepakowy, lniany i słonecznikowy, podkreślają korzyści zdrowotne oleju Sacha Inchi.

Zalety Oleju Sacha Inchi w Porównaniu do Oleju Rybnego

  • Olej Sacha Inchi jest wytwarzany w procesie tłoczenia na zimno co pozwala zachować jego naturalne właściwości odżywcze. Olej rybny uzyskiwany z ryb, ekstrahuje się poprzez rafinację rozpuszczalnikami chemicznymi.
  • Olej Sacha Inchi wyróżnia się wyższą zawartością kwasu alfa-linolenowego (prekursora Omega-3), nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz niższą zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych w porównaniu z olejem rybnym. Z kolei olej rybny dostarcza Omega-3 już przetworzone przez organizm ryby.
  • Olej Sacha Inchi charakteryzuje się naturalnym orzechowym zapachem i smakiem, podobnym do fasoli, podczas gdy olej rybny ma charakterystyczny zapach i smak, który może być nieprzyjemny dla niektórych osób.
  • Olej rybny, który nie zawiera naturalnych konserwantów, wymaga sztucznego dodawania takich związków, natomiast olej Sacha Inchi zawiera naturalne przeciwutleniacze -witaminy A i E oraz fitosterole, które pozwalają na zachowanie dużej stabilność.
Produkty Omega 3 Omega 6 EPA DHA
Olej Sacha Inchi 47.02 37.12 -.- -.-
Sardynki 33.80 3.60 14.10 15.40
Dorsz 35.50 3.40 12.00 19.20

Kulinarne Zastosowanie Oleju i Orzechów Sacha Inchi – Tradycja i Nowoczesność

Lekki, orzechowy smak oleju Sacha Inchi czyni go doskonałym dodatkiem do surowych potraw. Jego unikalny aromat doskonale komponuje się z octem balsamicznym, tworząc wyjątkowe sosy sałatkowe. Możliwość stosowania go samodzielnie lub jako składnika wielu dań podkreśla jego wszechstronność w kuchni. W kontekście powszechnego niedoboru tłuszczów Omega-3 w typowej diecie, olej Sacha Inchi stanowi kluczowe źródło tych ważnych składników odżywczych. Jego regularne spożywanie może przyczynić się do poprawy ogólnego stanu zdrowia, oferując jedno z najlepszych dostępnych źródeł Omega-3.

Tradycyjna peruwiańska zupa inchicapi podana na białym talerzu na izolowanym białym tle. Gęsta, złocista zupa z kurczakiem, zagęszczona nasionami Sacha Inchi, posypana świeżymi ziołami. Aromatyczne danie bogate w Omega-3, idealne dla kuchni zdrowotnej i południowoamerykańskich przepisów.
Rys.8 Kremowa peruwiańska zupa inchicapi z kurczaka i sacha inchi.
Tradycyjny smak kuchni południowoamerykańskiej.

Nasiona P. volubilis są najczęściej spożywane po uprażeniu i osoleniu jako przekąska, podobne do zastosowań orzeszki ziemne; najczęściej nasiona Sacha Inchi spożywane są jako przekąska prażone i solone, ale wykorzystywane są także w wyrobach cukierniczych, m.in. maczane w czekoladzie lub mielone na masę przypominającą masło substancji, mielonej na mąkę lub używanej w wielu różnych tradycyjnych potrawach. Należą do nich „inchi cucho” (pikantny, pikantny sos lub dip), „lechona api” (owsianka z babki lancetowatej) i „inchi capi” (zupa z kurczaka lub wołowiny).

Warto jeść je na surowo albo po uprażeniu, gdyż są źródłem jodu, witamin A i E, a także dużej ilości białka. Nic więc dziwnego, że spożywający niewiele mięsa Inkowie uznali je za pożywne i na stałe włączyli do swej diety.

Regularne spożywanie nasion/orzechów sacha inchi redukuje otyłość i wspomaga leczenie raka, cukrzycy, chorób serca, nadciśnienia, zaburzeń erekcji i stresu. Istnieją nawet badania sugerujące, że Sacha Inchi zapobiega chorobie Alzheimera, poprawia wzrok, wspomaga rozwój dziecięcy, zwiększa koncentrację umysłową i wzmacnia system immunologiczny.


Literatura:

  1. Bernal, H.Y.; Correa Q., J.E. Plukenetia volubilis. In Especies vegetales promisorias de los países del Convenio Andrés Bello; Bernal, H.Y., Correa Q., J.E. Eds.; Secretaría Ejecutiva del Convenio Andrés Bello, Bogotá, Colombia, 1992; Volumen 7, pp. 577–596.
  2. Brack Egg, A. Diccionario Enciclopedico de Plantas Utiles del Peru. PNUD, Cuzco, Perú, 1999; 400 p.
  3. Chirinos, R.; Zuloeta, G.; Pedreschi, R.; Mignolet, E.; Larondelle, Y.; Campos, D.Sacha inchi (Plukenetia volubilis): A seed source of polyunsaturated fatty acids, tocopherols, phytosterols, phenolic compounds and antioxidant capacity. Food Chem. 2013, 141, 1732–1739.
  4. Cisneros, F.H.; Paredes, D.; Arana, A.; Cisneros-Zevallos, L. Chemical Composition, Sacha-Inchi (Plukenetia volubilis L.). J. Agric. Food Chem. 2014, 62, 5191–5197
  5. del Castillo, A.M.R.; Gonzalez-Aspajo, G.; Sánchez-Márquez, M.F.; Kodahl, N.Ethnobotanical Knowledge in the Peruvian Amazon of the Neglected and Underutilized Crop Sacha Inchi (Plukenetia volubilis L.). Econ. Bot. 2019, 73(2),281–287.
  6. Valenzuela R, Barrera C, Ayala J, Sanhueza J, Valenzuela A. Oleje roślinne bogate w kwas alfa-linolenowy pozwalają na większą akrecję n-3 LCPUFA w osoczu, wątrobie i tkance tłuszczowej szczura. Grasas Aceites . 2014; 65 ( 2 ):e026. 10.3989/gya.110113
  7. Bondioli P, Della-Bella L, Rettke P. Oleje bogate w kwas linolenowy. Skład Plukenetia volubilis (Sacha inchi) oleju z Peru. Riv Ital Sostanze Gr (ang.). 2006; 8383:120–123. [PubMed]

Jeden komentarz na temat “Sacha Inchi: Odkryj Superfood Inków i jej 5000-letnią Historię

  1. Daria- Urodomaniaczka pisze:

    Pierwszy raz słyszę o takim olejku. Przyznaję, że nawet nie znałam wcześniej orzeszków Sacha Inchi. Ciekawa jestem jak sprawdziłby się na moich włosach. Musze go wypróbować. Uwielbiam olejki. 🙂

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *