Piżmo – zmysłowa strona ludzkiej natury
Piżmo ma zapach mocny, ciężki, ciepły, słodkawy, przytłaczający, zmysłowy i nieco mdlący. Było ono składnikiem perfum wielu koronowanych głów, między innymi królowej Elżbiety I, Wiktorii, Marii Antoniny, Józefiny – ukochanej żony Napoleona. W wersji naturalnej jest substancją droższą od złota. Nic zresztą dziwnego – bardzo trudno pozyskać większą jego ilość.
Piżmo – Zwierzęca strona perfumerii
Jest ono wydzieliną, którą produkują męskie gruczoły zwierząt z rodziny piżmowcowatych, reprezentowanych przez gatunek Moschus moschiferus (piżmowiec, żyje w lasach Azji Północno-Wschodniej) i Moschus chrysogaster (z Himalajów). Za jego pomocą wabią one samice w okresie godowym. Ponoć im wyżej nad poziomem morza, tym lepsza jakość tej substancji.
Ludziom natomiast służy za istotny składnik kompozycji zapachowych oraz utrwalacz perfum. Jest to substancja popularna i cenna nie tylko poprzez swoje oddziaływanie na zmysł zapachu, lecz również przez niską dostępność (zyskała elitarny status).
Rabunkowa gospodarka ludzka doprowadziła do przerzedzenia populacji piżmowcowatych, więc obecnie znajdują się one pod ochroną. Często bowiem zabijano przez pomyłkę samice, które dla kłusowników były bezwartościowe (nie wydzielały cennego aromatu).
Moschus moschiferus – Piżmowiec syberyjski
Obecnie zwierzęta te są hodowane dla futer, mięsa i właśnie piżma (zwłaszcza w Chinach i Indiach). Aby go uzyskać, można operacyjnie usunąć cały gruczoł z ciała samca, choć przeważnie wycina się go po zabiciu zwierzęcia (nie wydziela póki co spodziewanej woni). Ilość substancji otrzymanej od jednego osobnika nie przekracza 30 g. Następnym krokiem do uzyskania piżma jest wysuszenie, a następnie macerowanie gruczołu w alkoholu. To powoduje uwolnienie pięknego zapachu. Jego postać stałą lub ciekłą uzyskuje się poprzez ekstrakcję. Dojrzewanie produktu trwa kilka miesięcy. Jest on wykorzystywany w toku produkcji kosmetyków, perfum, a także w medycynie.
Za charakterystyczną woń piżma odpowiadają przede wszystkim: muskon, egzalton, muskol, muskopirydyna, pochodne androstanu i inne.Podobny aromat wytwarzają gruczoły innych zwierząt, na przykład kaczki piżmowej, szczura piżmowego (piżmaka), woła piżmowego czy skunksa. Nie mają one jednak takiego znaczenia, jak w przypadku woni zwierząt z rodziny piżmowcowatych.
W trosce o zwierzęta, czyli szukanie zamienników piżma
Zapotrzebowanie na piżmo nie słabnie – jest ono nie tylko bazą lub dodatkiem kompozycji zapachowych, ale również utrwalaczem dla nich. Odkryto, że podobną woń można otrzymać z roślin, przykładowo z kroplika piżmowego (Mimulus moschatus), piżmiana właściwego (Abelmoschus moschatus), a także korzenia arcydzięgla (Angelica archangelica, za zapach odpowiadają egzaltolid i lakton, które destyluje się za pomocą pary; można także uzyskać je drogą syntezy organicznej).
Obecnie szuka się idealnego zamiennika dla naturalnego piżma. Naukowcy mają już pewne sukcesy w tej dziedzinie – piżmo syntetyczne nazywa się często białym (ang. white musk). Sztucznie pozyskano już muskon i egzalton (związki makrocykliczne), które nie są toksyczne. Niestety ich wytwarzanie jest w dalszym ciągu kosztowne. Otrzymano też tanie piżmo ketonowe, ksylenowe i pseudokumenowe (nitrocykliczne) oraz fantolid (pochodna indanu). Pachną one odpowiednio, lecz w różnych krajach uznaje się je za szkodliwe dla środowiska, ponieważ nie ulegają biodegradacji. Pozostaje więc czekać na dalsze badania.
Piżmo w domowej perfumerii
Białe piżmo, które jest sprzedaży, może stać się podstawą, składnikiem i utrwalaczem dla własnych perfum. W kompozycjach wieczorowych, zmysłowych świetnie łączy się z orientalnymi zapachami podgrupy korzennej (cynamon, gałka muszkatołowa i inne) lub balsamicznej (drzewo sandałowe, cedrowe, bursztyn) oraz odrobiną nuty cytrusowej (mandarynka, pomarańcza, grejpfrut, limonka i tym podobne) lub kwiatowej (między innymi bez, fiolek, frezja, irys, konwalia, róża, ylang-ylang). W perfumach do codziennego użytku warto dodać do niego wyraziste elementy paprociowe (przykładowo mech, lawenda, trawa cytrynowa) dla panów lub cytrusowe dla pań.
Poniżej kilka inspiracji do kompozycji perfum:
- kobiece, owocowo-kwiatowe – do piżma dodać po dwa rodzaje z grupy cytrusowej i po dwa z grupy kwiatowej oraz jeszcze jeden element bazowy – coś korzennego lub balsamicznego,
- kobiece, słodkie – dobrze sprawdzi się zmieszanie piżma, róży i wanilii,
- kobiece, kwiatowo-orientalne – warto dodać do piżma, różę, tuberozę, bergamotkę, goździk, ambrę,
- męskie, korzenno-balsamiczne – zmieszać piżmo z ambrą, anyżem, drzewem cedrowym i kaszmirowym, gałką muszkatołową, korzeniem wetiwerii oraz „odświeżyć” zapachem grejpfruta i zielonego jabłka,
- męskie, świeżo-balsamiczne – dodanie do piżma bergamotki, bobu tonka, drzewa sandałowego, grejpfruta, jaśminu, kolendry, lawendy, lilii wodnej, skórki cytrynowej, szałwii, a także zapachu mokrego drewna,
- męskie, orzeźwiające z nutą goryczy – połączenie piżma z bazylią, drzewem cedrowym i sandałowym, estragonem, jaśminem, kardamonem, mandarynką i mchem.
Samo piżmo lub w towarzystwie innych produktów znajduje zastosowanie po dodaniu do bazy oleju do masażu. W zależności od proporcji składników, rozpali zmysły albo doda energii. Mieszankę zapachową warto też rozprowadzić po pokoju za pomocą spryskiwacza bądź kominka do aromaterapii. Piżmo możemy dodać jako element zapachowy również do domowych kosmetyków: mydeł, balsamów do ciała, oliwek, kremów, a także uszlachetniać woń gotowych produktów. Ciekawie sprawdzi się ponadto jako aromat do wytwarzanych własnoręcznie świeczek. Będą one nie tylko pięknie wyglądać, ale i oszałamiająco pachnieć.
Piżmo to pożądany element w domowej perfumerii, gdyż nadaje się doskonale na bazę, a dodatkowo utrwali zapach. Możemy pobawić się w komponowanie wszelkich typów pachnideł: olejków do masażu i aromaterapii, mydeł, świeczek czy perfum – a nuż odkryjemy w sobie świetny gust i stworzymy mieszankę, która przyćmi produkty sygnowane markami Hugo Boss, Chanel, Calvin Klein czy Lacoste.